Tsjechië was, naast Hongarije, het andere hartland van het Oostenrijkse keizerrijk, zij het misschien wat minder van harte dan het de keizer lief was. Hoe dan ook, de fraaie stad Praag komt de eer toe als de plaats waar het eerste recept voor goulash in druk verscheen, en wel in het “Kochbuch der Wirthschaftlichen Prager Köchinn” uit het jaar 1819. De auteur bleef anoniem. Dat is jammer, anders had er misschien nog wel een standbeeld voor hem/haar in gezeten, want goulash wordt er tot op de dag van vandaag veel en gaarne gegeten. Zo veel zelfs, dat de goulash uit dat eerste recept het geschopt heeft tot een plaatsje in de top tien van het nationale culinaire erfgoed. Uit deze traditionele rundergoulash hebben zich in de loop der jaren allerlei varianten ontwikkeld, waarin gegoocheld wordt met het vlees, de groenten, de kruiden of het stoofvocht. Wat al die varianten met elkaar gemeen hebben en waarin ze verschillen in die van de omringende landen, dat is vooral de saus. Tsjechische goulash wordt opgediend in een grote plas niet al te dikke saus. En hier wordt duidelijk waarom deze stoofpot steevast vergezeld gaat van de fameuze knedlíky, de knoedels. Geen bijgerecht is namelijk zo uitermate geschikt om al die kostelijk smakende stoofsappen mee op te soppen.
Tradiční hovězí guláš: traditionele rundvleesgoulash, dat is eigenlijk de officiële naam van dit gerecht, maar in de omgang zeg je gewoon Tsjechische goulash, dan weet iedereen waar je het over hebt. Onontbeerlijk bij iedere Tsjechische goulash is ook het bijgerecht, de knedlíky, waarmee het zwembad van niet al te dikke saus zo heerlijk kan worden opgesopt.
Hospodský guláš
Eethuis-goulash
De traditionele goulash zoals die in ieder Tjsechische eethuis, de hospoda of hostinec, geserveerd wordt. In een grote plas saus, met een paar schijven knedlíky.
Gulaš podle Magdaleny Rettigové
Goulash volgens Magdalena Rettigova
Een recept voor een goulash van rundvlees uit het “Thuiskookboek of verhandeling over vlees- en vastengerechten voor Boheemse en Moravische meisjes” uit 1829 van Magdalena Rettigova, wereldberoemd in heel Tsjechië
Plzeňský guláš
Goulash als in Pilsen
Het Boheemse Pilsen verwierf wereldfaam als de stad waar het pils werd uitgevonden, dat troostrijke vocht van helder gouden zonneschijn. Ook deze goulash is er bedacht, want bier heeft een stevige ondergrond nodig.
Popovičky gulaš
Goulash uit Popovice
Deze “Popovičky-goulash” is bedacht in de Kozel brouwerij. Die staat namelijk in het dorpje Velké Popovice, vandaar de naam. Het basisrecept is bijna hetzelfde als dat voor de traditionele Tsjechische goulash. Toch zijn er wat verschilletjes: deze goulash wordt gebonden met in bier gedrenkt brood en geserveerd met geraspte verse mierikswortel. Bovendien wordt er niet aan het begin, maar op het laatste moment bier toegevoegd. Krijgt de alcohol geen tijd om te verdampen.
Karlovarský guláš
Goulash als in Karlovy Vary
In 1370 stichtte koning-keizer Karel IV bij de geneeskrachtige bronnen van Vary (wat letterlijk “de kokenden” betekent), een stad die hij zijn eigen naam gaf: Karlovy Vary, of in het Duits: Karlsbad. Vele beroemde bezoekers heeft het fraaie kuuroord sindsdien mogen verwelkomen waaronder Mozart, Chopin, Schiller, Goethe, Beethoven, Kemal Atatürk en tsaar Peter de Grote, om er maar eens een paar namen tegenaan te gooien. In de 19de eeuw groeide de stad uit tot een ontmoetingsplaats voor de hele Centraal-Europese jet-set, niet alleen in de ziekenboeg en rond de warmwaterbronnen, maar vooral ook in de casino’s, de restaurants, de concertzalen en andere gelegenheden tot vermaak. De bezoekersaantallen, die in de 18de eeuw nog bescheiden genoemd moesten worden, stegen jaar na jaar, tot de Grote Oorlog een einde aan het feestje maakte. Met de belangstelling is het sindsdien meer dan goed gekomen, waarbij het kuuroord haar goede naam heeft weten te behouden. Voorwaar geen geringe prestatie is als je ziet wat er op een zomerse dag allemaal door de straten schuifelt. De fraaie gevels uit het fin-de-siècle zijn echter gebleven, en daarbij past deze elegante, milde rundergoulash met room als een handschoen. Maar dan uiteraard wel eentje van glacéleder.
Znojemský guláš
Znojmo goulash
Staat er Znojmo in de naam van een Tsjechisch gerecht, dan zitten er augurken in. Zo simpel is dat, en in deze Znojmo goulash is dat niet anders.
Svratecký guláš
Svratka-goulash
Deze milde goulash uit Moravië smaakt het beste met bramboráky, de onweerstaanbare aardappelpannenkoekjes die worden gekruid met knoflook, paprikapoeder en karwij.
Guláš z hovězího srdce
Goulash van runderhart
Hart heeft, zoals het meeste orgaanvlees, nogal wat kooktijd nodig om zacht te worden, maar levert -als het eenmaal zover is- een bordje met werkelijk botermals vlees op.
Goulash van paardenvlees. Vol met ijzer zit het, dat vlees. Wordt je een grote meid/jongen van.
Zázvorový koňský guláš
Paardengoulash met gember
Nog een goulash van paardenvlees, met flink wat knoflook en een stukje gember voor wat extra pit.
Zabíjačkový guláš
Varkensslachters goulash
De zabíjačka is het traditionele thuis slachten van varkens. Vandaag de dag gebeurt dat thuis slachten nauwelijks nog, maar het feestje is blijven bestaan. Zabíjačka’s worden georganiseerd ter gelegenheid van ambachts- en adventsmarkten, folklore-festivals, carnaval en andere volks- en bedrijfsfestiviteiten. Meestal beperkt men zich tot een eetfestijn waarbij grote hoeveelheden worst, geroosterd vlees en hoofdkaas weggespoeld worden met sloten bier. En deze goulash dus, van varkenslvees.
Hornický guláš
Mijnwerkersgoulash
De naam, mijnwerkersgoulash, heeft dit recept te danken aan de Ostravská klobasá, een worst die halverwege de twintigste eeuw is bedacht in mijnwerkersstad Ostrava. Het is een gerookte worst van fijngemalen vlees met daartussen mooie blokjes mager varkensvlees. De slager bij je om de hoek heeft waarschijnlijk geen Ostravská klobasá, maar hij heeft vast en zeker wel een goed alternatief. Een rookworst bijvoorbeeld, maar dan wel een echte.
Houbový guláš
Paddenstoelengoulash
Het verzamelen van paddenstoelen in het bos is in Tsjechië zo ongeveer tot nationale sport verheven: hele families trekken er met hun mandje op uit om al het gratis heerlijks wat er zwammen en schimmels op en onder de bomen groeit te oogsten. Daar maken ze de heerlijkste dingen mee, zoals deze vegetarische goulash van wilde paddenstoelen. Wij kopen ze gewoon in de winkel of op de markt, want in onze contreien wordt het, in tegenstelling tot Tsjechië, door de overheid maar matig op prijs gesteld wanneer de burger zijn voedsel in het bos gaat zoeken.
Wat ze ervan vinden in Hongarije? Een schande, dat vinden ze ervan in Hongarije. Hebben die Tsjechen eerst hun geliefde goulash ontheiligd door er een bruinig prutje van te maken met hun eeuwige bier, en vervolgens hebben ze ook hun tengels niet kunnen afhouden van hun fameuze paprikás csirke. Azijn gooien ze erin, die Tsjechen! Champignons! Selderijzout! Het is verdorie een schande. En dit bij elkaar geraapte zootje dan ook nog dezelfde naam durven geven als hun elegante kipgerecht, dat zich juist kenmerkt door de perfectie van de eenvoud? Bah!
Flauwe kul natuurlijk, maar deze paprika-kip is uiteraard wel een van oorsprong Hongaars recept. In Tsjechië hebben ze er, net als met hun Tsjechische goulash, net weer wat anders van gemaakt. Maar welke nou het lekkerste is? Ik zou zeggen: probeer ze allebei.
© 2016, M.S.F. Wick